"Wanneer gaan we weer lopen?"

Veel cliënten die langdurig in zorg zijn hebben een slecht eetpatroon en bewegen te weinig. Alinda van Rees, verpleegkundig specialist op de locatie van GGZ Delfland in Schiedam, vertelt: "De richtlijnen rond leefstijl bij ernstig psychiatrische aandoeningen en somatische screening waren onvoldoende geïntegreerd in de zorg. Daar hebben we wat aan gedaan." Het gaat erom de neerwaartse spiraal te doorbreken. Met een gezonde leefstijl kun je dat doen. Zeker in het herstel van psychiatrisch patiënten vormen zaken als voldoende beweging, gezonde voeding en goede verzorging dé sleutel tot vooruitgang.

De cliënten op de afdeling waar Alinda werkt, zijn lang in zorg en hebben ernstige psychiatrische aandoeningen, zoals schizofrenie, depressies en persoonlijkheidsstoornissen. Juist voor hen is het extra pittig om met leefstijl aan de slag te gaan, want deze cliënten hebben weinig intrinsieke motivatie om hun gedrag aan te passen. Alinda: "Van deze mensen leidt 80 procent een zittend bestaan en het overgrote deel rookt. Er is sprake van genetische kwetsbaarheid die bijdraagt aan het ontstaan van somatische problemen. Ook zijn deze mensen zich minder bewust van hun eigen lichaam en trekken ze soms te laat aan de bel bij klachten. Mede hierdoor komen deze cliënten gemiddeld vijftien tot twintig jaar eerder te overlijden."

De groep cliënten op de afdeling van Alinda heeft ook bovengemiddeld veel last van overgewicht. In veel gevallen hangt dit samen met de medicijnen die zij nodig hebben. "Neem bijvoorbeeld anti-psychotica. Dit geeft bijwerkingen als gewichtstoename en bewegingsstoornissen. Cliënten worden strammer en kunnen slechter lopen. Dit werkt een gezonde leefstijl, met regelmatige beweging, natuurlijk niet in de hand", legt Alinda uit.

In de afgelopen jaren kwamen onder andere huisartsenpraktijken en verzekeraars met initiatieven om een gezonde leefstijl te stimuleren. Ook binnen GGZ Delfland gebeurt er al veel. Toch was er nog geen multidisciplinair programma dat aansluit bij de cliënten waar Alinda van Rees mee te maken heeft. In 2019 kwam daar verandering in. "We wilden deze mensen iets bieden en begonnen met de voorbereiding van een pilot. Ik ben eerst mee gaan kijken bij andere ggz-instellingen. Van veel kanten hoorde ik: 'Begin gewoon, ga het doen'. En dus begonnen we redelijk snel met een pilot voor vijftien deelnemers."

Het traject start met een somatisch onderzoek, laboratoriumcontroles en een gesprek met een diëtiste. Ook vindt er een anamnese plaats: zorgverleners stellen vragen over onder andere eten, bewegen, seks, roken en verslavende middelen. Alinda: "Dit alles helpt om de situatie van de cliënt helder in kaart te krijgen. Iemand kan in zo’n gesprek bijvoorbeeld aangeven meer lichaamsbeweging te willen. Samen zetten we dan een stip op de horizon: een concreet doel waar je naartoe kunt werken tijdens het programma. Denk aan zoiets als: 'Zelf naar de supermarkt gaan om een boodschap te doen'. Dit kan voor de cliënt een enorme opgaaf zijn, bijvoorbeeld door stemmen in het hoofd of de bijwerkingen van medicatie. Toch gaan wij ze helpen."

Op de afdeling voor de ernstigere psychiatrisch patiënten in Schiedam kwam – als onderdeel van de pilot – een activiteitenbegeleidster die helpt de leefstijl te verbeteren met een dagprogramma. Zo is er op donderdagochtend de Leefstijldag met beweeg- en ontspanningsoefeningen en een pauze met fruit. Alinda: "Een keer per maand nodigen we een spreker uit die iets vertelt over een gezonde leefstijl. Zo is er al een keer een diëtist geweest die uit heeft gelegd wat goede voeding is en hoe de schijf van vijf werkt. Een andere keer kwam een sportcoach vertellen wat je zelf kunt doen om in je eigen omgeving te bewegen. Ook een tandarts en fysiotherapeut hebben voor de groep gestaan."

Een andere tip die Alinda van Rees kreeg van de mensen die zij sprak in het veld: 'Zorg ervoor dat je iedereen mee krijgt.' Ze vertelt: "Meteen vanaf het begin hebben we erop ingezet dat de diëtist, de specialist ouderengeneeskunde de multidisciplinaire teams én het verpleegkundig personeel zich gezamenlijk op de leefstijl van de cliënten gingen richten. Wat je ziet is dat verpleegkundigen vaak hun eigen mogelijkheden onderschatten. 'Ze hebben al zo weinig… Moet ik iemand dan ook nog die zak chips ontnemen?', hoor je dan. Toch: als je met mensen praat en rustig uitlegt waarom je dingen doet, ben je toch wel degelijk in staat om ze te helpen. Samen streef je namelijk een hoger doel na."

Een aantal van de vaste onderdelen van de pilot zijn yogalessen, sporten met de Wii (spelcomputer aangestuurd door lichaamsbeweging), zwemmen en andere sporten via Doel Delfland. Ook is er de dagelijkse wandeling. "We hebben twee groepjes: de een gaat wat sneller en wat verder dan de ander. We zien het enthousiasme voor beide groepen toenemen. Steeds meer mensen – dus ook cliënten die niet bij die eerste vijftien horen – melden zich aan. Ook hoor je regelmatig 'Wanneer gaan we weer?' op de afdeling. Het illustreert de populariteit van deze pilot." De resultaten zijn ook positief: veel cliënten vielen af en het belang van een gezonde leefstijl leeft nu bij zo’n beetje iedereen in de groep. "En daarom is het heel mooi dat we het programma gaan uitrollen bij andere GGZ Delfland locaties die voor dezelfde doelgroep zorgen", sluit Alinda af.