"Samenwerking waar de cliënt iets aan heeft"

Landelijk stijgt het aantal jeugdigen dat hulpverleners weet te vinden, of gevonden wordt. In Rijnmond ging het zelfs met bijna een kwart omhoog. Volgens Raimond de Prez, directeur bedrijfsvoering jeugd, komt er dan ook veel op kinderen af in de huidige samenleving. "Je hoort nu veel impliciete boodschappen dat je succesvol zou moeten zijn en weloverwogen keuzes moet maken. Ooit hadden we een discussie in Nederland dat we af moesten van de zesjescultuur. Je kunt je afvragen of die zesjescultuur niet heel gezond is: daar is er immers voor bijna iedereen plek. Door de norm op te schalen naar 'excelleren', maak je het voor de grote groep die daar niet bij kan wel heel moeilijk." Het is volgens hem niet dé oorzaak van veel psychische problemen. "Maar het helpt niet."

Sinds 2018 worden kinderen met psychische klachten doorverwezen door de huisarts of de gemeente. Voor GGZ Delfland gebeurt dat in twee regio’s: Rijnmond en Haaglanden. Raimond de Prez: "De aanname was dat het doorverwijzen via de gemeente goedkoper zou zijn. Dat blijkt echter niet te kloppen." Willemijn van Riel is manager behandelzaken jeugd en psychiater in de regio Rijnmond: "We zijn nu meer tijd kwijt aan de verantwoording van ons werk aan ambtenaren. Omdat zij de pot met geld beheren, willen ze graag op papier zien wat er is besloten en waarom. Maar de gemeente is geen zorginhoudelijke instelling. Daarom hebben we soms meer tijd nodig om onze gedachtegang uit te leggen."

De administratieve lasten slokken inmiddels dertig procent van het jeugdzorgbudget op. Raimond: "Dat is een stijging van tien procent, allemaal geld dat nu niet meer naar zorg gaat. Bovendien zorgt dit voor lange wachtlijsten." De motivatie voor de controlebehoefte is volgens Raimond het voorkomen van incidenten: "Achteraf heeft iedereen de wijsheid in pacht. Er zijn echter altijd gezinnen waar verschrikkelijke dingen gebeuren. Dat is niet de schuld van de hulpverlening en ook niet altijd te voorkomen, zelfs niet met onbeperkte budgetten."

Toch maakt het volgens Raimond de Prez voor de wachtlijsten wél een verschil of er wel of geen 'budgetplafond' is. Dit is een maximaal bedrag dat door de gemeente is vastgelegd voor jeugdzorg. In Rijnmond is dat er wel, maar in Haaglanden niet. En dus zijn daar de wachtlijsten en -tijden ook een stuk korter. Willemijn van Riel: "Als je meer geld hebt, kun je meer mensen aannemen, meer ruimten betrekken en dus meer kinderen helpen." Toch is budget volgens haar niet de heilige graal. "Als ik mag kiezen tussen meer geld of een eenvoudiger systeem? Dan kies ik zeker het laatste." Anne-tje Ouwehand, manager behandelzaken jeugd en psychiater in de regio Haaglanden, sluit daar op aan: "Minder verantwoording afleggen zou enorm schelen. De controle is ook eigenlijk niet zo nodig: de behandelingen in Haaglanden zijn bijvoorbeeld gemiddeld even lang als in Rijnmond. Wij werken naar eer en geweten en behandelen iemand echt niet langer door dan noodzakelijk."

De transitie van jeugdzorg naar de gemeenten was, naast een bezuinigingsregeling, ook bedoeld om meer kinderen sneller te helpen. Leidt het op dit gebied dan wél tot verbetering? Willemijn: "Ook dat is helaas niet het geval. In Rijnmond is de wachttijd zelfs opgelopen tot een fors aantal maanden. Dat komt ook omdat andere instellingen geen nieuwe cliënten meer aannemen en deze kinderen bij ons op de wachtlijst komen." Volgens Anne-tje zorgt de nieuwe, lokale werkwijze er wel voor dat kinderen die psychische hulp nodig hebben, eerder worden verwezen. "Als het wijkteam bij een gezin is en merken dat de dochter niet naar school gaat, melden ze het kind bij ons aan." Nieuwe cliënten komen op drie verschillende wachtlijsten terecht: 'acuut', 'spoed' of 'regulier'. Willemijn: "Gevaar is voor ons daarin de graadmeter van urgentie. Is een kind in levensgevaar dan is het belangrijk meteen in te grijpen. Dat doen we dan ook. Als een kind bijvoorbeeld niet meer naar school gaat of niet meer praat, is het niet levensbedreigend maar wel ernstig. Helaas bestaat voor deze groep al een behoorlijke wachtlijst. En ook voor de reguliere groep is de wachtlijst lang."

Het is volgens Willemijn van Riel belangrijk om aan cliënten, ouders en verzorgers goed uit te leggen waarom ze moeten wachten: "Maar als je als hulpverlener aan de moeder van een 11-jarige die misbruikt is, moet vertellen dat ze zó lang moet wachten, dan is dat een rotboodschap. Daar zou je soms liever een robot tussen willen zetten." Anne-tje Ouwehand voegt hieraan toe: "Het plaatst ons ook voor moeilijke ethische dilemma’s. Want zo’n kind is niet in levensgevaar, dus het is niet 'acuut', maar het is wel een groot risico voor de ontwikkeling van het kind." Ondertussen weten de cliënten van GGZ Delfland dat het bij de buren niet beter is, zegt Willemijn. "Als onze collega’s een trucje hadden om wachtlijsten in te korten, ging ik graag eens langs om te kijken. Er zijn instellingen die helemaal geen nieuwe cliënten aannemen. Voor ons zou het goed zijn als zij de deuren weer open doen."

Intussen moeten we ook niet te veel somberen, vindt Willemijn van Riel. "We weten waar het misgaat en draaien aan de knoppen waar we aan kunnen draaien. Alleen die knoppen zijn beperkt. Het maatschappelijke debat daarover komt nu op gang. Ik heb er vertrouwen in dat dit tot verbetering leidt, want de nieuwe, lokale manier van werken heeft ook belangrijke voordelen. Sinds 2018 werken we bijvoorbeeld samen met andere partijen integraal om het kind heen. De behandelingen zijn nu dus ook gelijktijdig, in plaats van dat zaken elkaar opvolgen. Dat is beter dan voorheen: je had soms tussendoor een wachttijd en dan ook nog een 'koude' overdracht. Op die manier kon je steeds weer opnieuw beginnen."

Nu zijn er collega’s van jeugdhulp en opvoedondersteuning, die met de psychologen en psychiaters op de afdeling zitten. Willemijn: "In de praktijk merken we al dat sommige behandelingen daardoor korter zijn, omdat bijvoorbeeld de opvoedondersteuners thuis de ouders helpen en met hen meedenken. Dat is winst, samenwerking waar de patiënt iets aan heeft." Anne-tje Ouwehand: "Daar waar het vroeger soms wel gelijktijdig ging, was het vanuit verschillende visies. Dan hadden cliënten twee verschillende intakes en dan moest je maar hopen dat er onderling overleg was. Dat overleg is nu dus meer vanzelfsprekend."

Willemijn ziet meer voordelen in de integrale aanpak: "Het is zorg op maat en je loopt elkaar niet voor de voeten." Bovendien kun je elkaar helpen om beter te worden, zo legt Anne-tje uit: "In Haaglanden waren we veel tijd kwijt aan overleggen met hulpverleners van cliënten. Een collega uit ons team had goede ervaringen in Rijnmond met nauwe samenwerking. Dus zijn we in 2019 met een variant op die samenwerking gestart: de thuisbehandeling. In de tijd tussen de diagnose en de behandeling start de thuisbehandeling en die bereidt het kind en het gezin goed voor op de latere ggz-behandeling op de poli. Je kunt dan bijvoorbeeld denken aan opvoed-ondersteuningstechnieken en psycho-educatie. De basisstructuren thuis zijn zo al opgezet voor de behandeling op de poli begint. We merken dat dit nu al een positief effect heeft."

Ook in de samenwerking tussen de geestelijk gehandicaptensector, de ggz en jeugdzorg (het integraal ambulant team) is in 2019 een stap richting volwassenheid gezet, vertelt Raimond de Prez. "We hebben meer gezinnen kunnen helpen. Daarin is het belangrijk dat kinderen kunnen steunen op hun ouders. In 2019 is daarom een volwassen psychiater aan het team toegevoegd, voor de ouders." Willemijn van Riel: "Soms zie je dat eerst de moeder beter moet worden voordat het kind beter kan worden." Anne-tje Ouwehand: "Mijn droom is dat we hier nog verdere stappen in maken, zodat je met één team zowel ouders als kinderen kunt helpen. We werken al wel samen, maar daarin is het nog ingewikkeld om de behandeling op elkaar af te stemmen."

Een andere nieuwe ontwikkeling die voor verbetering kan gaan zorgen, is het inzetten van e-learning voor kinderen die op de wachtlijst staan. Daarmee kunnen ze zelf aan de slag voordat de behandeling begint. "Het lijkt zinvol als ze alvast kennis kunnen maken met hun problemen en wat ze daar, bijvoorbeeld op het gebied van leefstijl, aan kunnen doen", vertelt Willemijn van Riel. Raimond de Prez gaat verder: "Problematiek hangt vaak met elkaar samen. Als de thuissituatie niet goed is en je hebt depressieve klachten, kan het zijn dat als je de situatie thuis op orde krijgt mensen het herstellend vermogen hebben om op eigen kracht de rest op te lossen. Dat is het doel, dat je de zelfredzaamheid vergroot. Het liefst zijn ze hier zo kort mogelijk in behandeling."

Uniek aan GGZ Delfland is dat jeugdbehandelaren 'vrij breed' werken, zegt Anne-tje Ouwehand. "Mensen doen alles: van nul tot achttien en van depressies tot trauma. Ondanks dat je de mogelijkheid hebt om je te specialiseren hoef je in de uitvoering niet te kiezen. Als mensen net van de opleiding komen willen ze ook nog niet in de koker van een specialisatie terecht komen." Ondertussen biedt GGZ Delfland medewerkers de mogelijkheid om te innoveren en eigen projecten op te starten. Anne-tje: "Zo groeide een intern werkgroepje over hechtingsproblematiek uit tot een ochtendsessie over het thema met honderd mensen uit verschillende organisaties."

Het zijn allemaal redenen dat GGZ Delfland een populaire werkgever is om te komen én te blijven, zegt Raimond de Prez: "Wij zijn financieel gezond en niet te groot of te klein. Mensen stappen naar ons over omdat ze weten dat hier de lijnen kort zijn en ze hier goede zorg kunnen leveren."